ΑΡΒΑΝΙΤΙΚΗ ΔΙΑΛΕΚΤΟΣ: Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΑΙ Η ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΕΠΑΦΗΣ ΤΩΝ ΔΥΟ ΓΛΩΣΣΩΝ (ΑΛΒΑΝΙΚΑ – ΕΛΛΗΝΙΚΑ)

 

Ως, πλέον, απόφοιτη Γλωσσολογίας των Μεσογειακών Γλωσσών, αποφάσισα να «εκμεταλλευτώ» με κάποιο τρόπο την εργασία που είχα γράψει στο πανεπιστήμιό μου πάνω στο θέμα της αρβανίτικης διαλέκτου, στο μάθημα της Γλωσσικής Επαφής, και να συντάξω ένα άρθρο με βάση εκείνη.

 

Ξεκινώντας, αξίζει να αναφερθεί πως οι απόψεις που επικρατούν σχετικά με τη συγκεκριμένη διάλεκτο είναι αντίθετες μεταξύ τους, καθώς πολλοί θεωρούν ότι πρόκειται για Έλληνες που μιλούν αλβανικά, ενώ αρκετοί άλλοι υποστηρίζουν ότι είναι Αλβανοί που γνωρίζουν και ελληνικά. Για παράδειγμα, ο Σωτήρης Τσιτσιπής δηλώνει πως ως αρβανίτικα χαρακτηρίζονται οι ποικιλίες της τοσκικής, νότιας διαλέκτου της αλβανικής γλώσσας που χρησιμοποιείται από τις αρβανίτικες κοινότητες της Ελλάδας, ενώ σύμφωνα με τον Νίκο Λιόση, τον 14ο αιώνα τα αρβανίτικα διαχωρίστηκαν από την αλβανική γλώσσα λόγω της συνεχόμενης για αιώνες γλωσσικής επαφής με τα ελληνικά. Παρόλα αυτά, τελικά, η γλώσσα των Αρβανιτών, η οποία και χρησιμοποιήθηκε ως μέσο επικοινωνίας έως τον 19ο αιώνα, αποτελεί μια αρχαϊκή μορφή της τοσκικής εμπλουτισμένη με νεοελληνικές λέξεις. Σημαντικό να δηλωθεί είναι πως η διάλεκτος αυτή επηρεάστηκε από την ελληνική περισσότερο στο λεξιλόγιο και στη φωνολογία και λιγότερο στη μορφολογία και την σύνταξη.

 

Ως Αρβανίτες αποκαλούνται οι απόγονοι μεταναστών, κατοίκων πλέον της Ελλάδας, οι οποίοι είχαν ως τόπο προέλευσης την σημερινή νότια Αλβανία. Λαμβάνουμε την αρχική πληροφορία για την εμφάνισή τους στη νότια Ελλάδα τον 14ο αιώνα, κατά την περίοδο της Ενετοκρατίας (η κυριαρχία της Βενετίας στην Ελλάδα, που ξεκίνησε το 1204). Η παρουσία τους έγινε σε διαδοχικά κύματα, ξεκινώντας από τον βορρά προς τον νότο.

 

Στα μέσα του 12ου αιώνα, η ιστορικός Άννα Κομνηνή παρουσίασε μια σύνδεση του γνωστού ονόματος ‘Αρβανίτες’ με το τοπωνύμιο Άρβανο που προέρχεται από το αρχαίο Άρβων ή Αρβών και το πατριδωνυμικό Αρβωνίτης, μετά από αφομοίωση του ω με το α.

 

Στη φωνολογία της κοινής αλβανικής παρουσιάζονται 7 βασικά φωνήεντα [a, e, i, o, u, y, ë]. Από εκείνα, στα αρβανίτικα παρέμειναν τα 6 καθώς το [y] μετατράπηκε σε [i]. Μια κύρια διαφορά που παρουσιάζεται με τη σημερινή αλβανική είναι πως τα αρβανίτικα διαθέτουν τρία παραπάνω σύμφωνα από εκείνη (ç, χ, γ). Αυτό συνέβη λόγω της μακροχρόνιας επίδρασής της με την ελληνική γλώσσα.

 

Όσον αφορά τη γραφή της, η αρβανίτικη διάλεκτος ήταν κυρίως προφορική και δεν αποτελούσε γραφόμενη γλώσσα. Η μόνη γραπτή λογοτεχνική παράδοση που δημιουργήθηκε ήταν η αρβανιτόφωνη δημοτική ποίηση, που στη σημερινή εποχή έχει κυρίως συμβολικό χαρακτήρα. Στα τέλη του 19ου αιώνα, επιχειρήθηκε η απόκτηση μιας γραπτής μορφής της γλώσσας. Χρησιμοποιήθηκε βασικά το ελληνικό αλφάβητο με την προσθήκη μερικών λατινικών γραμμάτων, αλλά υπήρξαν και πολλοί που χρησιμοποίησαν το λατινικό αλφάβητο, το οποίο ήταν και ο τρόπος γραφής της σύγχρονης αλβανικής γλώσσας. Ύστερα από αρκετές διαφωνίες πάνω στο θέμα του γραπτού λόγου της αρβανίτικης, θεωρήθηκαν τελικά αποδεκτοί και οι δύο τρόποι.

 

Κλείνοντας, κάποιες περιπτώσεις με τη χρήση του ελληνικού αλφαβήτου που έχουν αναφερθεί, καθώς ήταν και ο πιο συνηθισμένος τρόπος γραφής της διαλέκτου, είναι ο τρόπος επικοινωνίας του Αλί Πασά, ο οποίος έγραφε τα αρβανίτικα με ελληνικούς χαρακτήρες και η αλληλογραφία των Κουντουριώτηδων. Ακόμη, το 1860 ο Αναστάσιος Πυκαίος δημοσίευσε ένα αλφαβητάρι αρβανίτικο με το ελληνικό αλφάβητο στην εφημερίδα ‘ΠΕΛΑΣΓΟΣ’ στη Λαμία.

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

Παντελίδης, Νίκος. & Λιόσης, Νίκος. Διαλεκτικές Νεοελληνικές Επιδράσεις στα Αρβανίτικα. Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.

Τούντας, Δ. (2023). Τα αρβανίτικα στα χωριά της Βοιωτίας. Κοινωνιογλωσσική κατάσταση. Ανέκδοτη διδακτορική διατριβή, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Αθήνα.

Παντελίδης, Νίκος. & Λιόσης, Νίκος. Αρβανίτικες επιδράσεις σε νεοελληνικές διαλέκτους: Περιπτώσεις από τη φωνητική, την παραγωγική μορφολογία και τη σύνταξη. Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών, Αριστοτέλειο  Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Κέντρο Ερευνών Μειονοτικών Ομάδων. Γλωσσική Ετερότητα στην Ελλάδα: Αρβανίτικα, Βλάχικα, Γλώσσες της Μειονότητας της Δ. Θράκης, Σλαβικές Διάλεκτοι της Μακεδονίας.

Instagram: @orgesa.kodhelaj